We wpisie Tablice Trwania Życia 2020 informowaliśmy już o opublikowaniu przez GUS najnowszych tablic, bazujących na danych z 2020 r. Główny wniosek: na skutek pandemii COVID przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce uległo znacznemu skróceniu.

Jak było?

W ostatnich trzech dekadach średnia długość życia w Polsce stopniowo się wydłużała. Jeszcze do ubiegłego roku tendencja wzrostowa była dosyć stabilna. Na przestrzeni lat 1991-2019 przeciętne trwanie życia dla mężczyzn wydłużyło się aż o 8,2 roku, dla kobiet – o 6,7 roku.

Jak jest?

Według najnowszej publikacji GUS-u, w roku 2020 średnia długość życia dla kobiet wynosiła 80,7 roku, a dla mężczyzn 72,6 roku. W przypadku kobiet jest to spadek do poziomu z 2010 roku (z ówczesną średnią wynoszącą 80,6). Natomiast poziom średniej długości życia mężczyzn w 2020 r. nie był tak niski od 2011 r., kiedy to wynosił 72,4 roku. Na poniższym wykresie prezentujemy przeciętne dalsze trwanie życia w Polsce w latach 2000-2020, w podziale na płeć.

Jakie są skutki tych zmian dla aktuarialnej wyceny rezerw pracowniczych?

Śmiertelność jest jednym z czynników modelu wyceny aktuarialnej rezerw na świadczenia pracownicze. Aktuariusz i biuro aktuarialne wykorzystują w obliczeniach prawdopodobieństwa śmierci z aktualnych Tablic Trwania Życia. Prawdopodobieństwa te zależą od wieku i płci.

Ubiegłoroczne, istotne zwiększenie umieralności, wpływa na wysokość aktuarialnych rezerw pracowniczych. Największy efekt obserwujemy dla rezerw na odprawy pośmiertne oraz na ZFŚS. Te świadczenia pracownicze są najbardziej wrażliwe na zmianę prawdopodobieństwa wyjścia z Jednostki (opuszczenia przez pracownika spółki) z powodu zgonu. Dla rezerw aktuarialnych dotyczących odpraw pośmiertnych wynika to wprost z podwyższonego prawdopodobieństwa zgonu, a dla rezerw aktuarialnych z tytułu ZFŚS z ich bardzo odległego charakteru, co powoduje, że prawdopodobieństwa  zgonu kumulacją się w długim okresie.

Z kolei zmiany założenia o śmiertelności w populacji nie wpływają aż tak istotnie na rezerwy aktuarialne na nagrody jubileuszowe i odprawy emerytalno-rentowe. Dla powyższych aktuarialnych rezerw pracowniczych znacznie ważniejsze jest dożycie do danego świadczenia pracowniczego i ich krótszy okres zapadalności niż np. w przypadku rezerw na ZFŚS.

Rezerwy na świadczenia pośmiertne do góry

Ponieważ aktuariusz musi uwzględnić wyższe ryzyko zgonu w modelu wyceny rezerw na odprawy pośmiertne, to prawdopodobieństwo wypłaty tego świadczenia jest wyższe, a co za tym idzie ‑ rezerwa na świadczenia pośmiertne także będzie wyższa.

Na podstawie przykładowych danych, aktuariusz przeprowadził analizę wrażliwości aktuarialnych rezerw pracowniczych na zmianę rocznika Tablic Trwania Życia (czyli na zmianę śmiertelności w populacji) w ostatnich 10 latach, dla uśrednionej spółki (Jednostki). Poniższy wykres prezentuje zmiany wysokości rezerw pośmiertnych, w zależności od śmiertelności opisanej Tablicami Trwania Życia z danego rocznika.

Na przykład: rezerwa pośmiertna liczona z wykorzystaniem TTŻ 2019 wynosiła 37,2 tys. zł, z kolei rezerwa liczona na tych samych danych kadrowo-płacowych, lecz uwzględniająca w modelu najnowsze TTŻ 2020 wynosi 40,5 tys. zł, co daje 8,8% wzrostu rezerwy na świadczenia pośmiertne od ubiegłego roku. Z wykresu można odczytać, że ze względu na zwiększoną śmiertelność, rezerwy na odprawy pośmiertne będą plasowały się na poziomie rezerw sprzed 7 lat. Oczywiście aktuariusz przyjął, że pozostałe czynniki wpływające na wysokość rezerw pracowniczych pozostają bez zmian (nie jest tu uwzględniona m.in. zmiana wysokości wynagrodzeń w tym okresie, itp.).

Rezerwy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) w dół

Ze względu na zwiększoną w 2020 r. śmiertelność, rezerwy aktuarialne na odpis na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych ulegają zmniejszeniu (przy jednoczesnym założeniu braku zmian innych parametrów modelu wyceny rezerw pracowniczych). Jak duże mogą być spadki?

Na powyższych wykresach prezentujemy wrażliwość rezerwy na zmianę śmiertelności, opisanej Tablicami Trwania Życia z danego rocznika. Aktuariusz analizował przykładowe dane o aktualnie zatrudnionych oraz o byłych pracownikach. Odnotował około 5% spadku rezerwy aktuarialnej w stosunku do poprzedniego roku.

Czy aktuarialne rezerwy pracownicze zachowują się wszędzie i zawsze tak samo?

Powyższą analizę należy traktować jako mocno poglądową. Nie w każdej Jednostce zaobserwujemy takie same skutki. Dlaczego?

• Rezerwy pracownicze tworzymy dla każdego pracownika oddzielnie, tj. nie uśredniamy.
• Prawdopodobieństwa śmierci w Tablicach Trwania Życia zależą od wieku i płci.
• Pracownicy różnych firm są różnorodni pod względem cech demograficznych.
• Model wyceny rezerw opiera się na szeregu innych czynników poza śmiertelnością.
• Różne typy rezerw pracowniczych mają różny termin zapadalności.
• Różne typy rezerw pracowniczych mają różne zapisy określające zasady nabywania świadczeń (są one zależne od uregulowań wewnętrznych jednostek).

Aktuarialne rezerwy na świadczenia pracownicze zależą od aktualnej śmiertelności, ale w różny sposób: w zależności od typu świadczenia (część rośnie, a część maleje). Aby dokładnie określić wpływ zmian tablic śmiertelności na wysokość wszystkich rezerw pracowniczych, aktuariusz musi te rezerwy dokładnie wyliczyć przy nowych i starych założeniach. W większości przypadków zmiana rezerw jest nieproporcjonalna, dla przykładu: przy takim samym wzroście śmiertelności, rezerwy na świadczenia pośmiertne wzrosną nieproporcjonalnie mocniej, niż spadną np. rezerwy na nagrody jubileuszowe i odprawy emerytalne. Nie oznacza to, że w wartościach bezwzględnych nie będziemy mieli również sytuacji odmiennej (zasadniczo rezerwy na świadczenia pośmiertne są w wartościach bezwzględnych nieporównywalnie niższe niż np. rezerwy na nagrody jubileuszowe).

Reasumując – bez aktuariusza i wyceny aktuarialnej rezerw pracowniczych (takich jak rezerwy na nagrody jubileuszowe, odprawy emerytalne, rentowe i pośmiertne, itp.), nie da się jednoznacznie określić wpływu zmiany tablic trwania życia na łączną wysokość aktuarialnych rezerw pracowniczych.