Najważniejszym prawem regulującym zawód aktuariusza w Polsce jest Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Aktuariusz jest zazwyczaj zatrudniony w towarzystwie ubezpieczeniowym lub towarzystwie reasekuracji bądź w specjalistycznym biurze aktuarialnym. W szczególności aktuariusze wyznaczą rezerwy ubezpieczeniowe i inne kluczowe parametry w taki sposób, by zapewnić bezpieczeństwo i rentowność działania zakładu ubezpieczeń. Z pomocy aktuariusza korzysta też kilka tysięcy polskich firm przy wycenie rezerw na świadczenia pracownicze zgodnie z MSR 19, UoR i KSR 6.
Aktuariusz – jego obowiązki i nowe wyzwania
Do głównych obowiązków aktuariusza zatrudnionego przez towarzystwo ubezpieczeń należą: wycena ubezpieczeń, troska o właściwy poziom rezerw ubezpieczeniowych, ocena programów reasekuracyjnych oraz różnego typu analizy statystyczne i finansowe. Ponadto aktuariusz często bierze udział w podejmowaniu najważniejszych decyzji zakładu ubezpieczeń.
Nowe wyzwania stawiają przed aktuariuszami nowe kanały sprzedaży ubezpieczeń. W szczególności są to tzw. porównywarki ubezpieczeń, które powodują, że wyśrubowana aktuarialna taryfikacja ubezpieczeń staje się kluczowa dla firm ubezpieczeniowych. Tak jest dlatego, że coraz częściej tylko cena decyduje o wyborze ubezpieczenia.
Aktuariusz zarządza także finansowym bezpieczeństwem pracowniczych programów emerytalnych i innych systemów ubezpieczeniowo-emerytalnych. Warto dodać, że aktuariusz odpowiada za nadzór kontrolowanymi nad systemami nie tylko przed swoim pracodawcą. Mianowicie odpowiada on także przed instytucjami nadzoru finansowo-ubezpieczeniowego. W konsekwencji jest to więc zawód zaufania publicznego.
Na Zachodzie aktuariusze pełnią często służbę publiczną. W wielu krajach istnieje urząd Głównego Aktuariusza. Najczęściej zajmuje się on prognozami demograficznymi i finansowymi państwowych programów emerytalnych.
Wycena rezerw pracowniczych przez aktuariusza
Aktuariusz także wycenia rezerwy na świadczenia pracownicze. W wiarygodny sposób szacuje wysokości odpraw, nagród jubileuszowych i innych płatności na rzecz pracownika, które nie są częścią jego wynagrodzenia. Rezerwy na ten cel, tworzone metodami aktuarialnymi, umożliwiają lepszą ocenę wartości przedsiębiorstwa. Dodatkowo dostarczają one pełniejszych informacji do prowadzenia negocjacji płacowych oraz przeprowadzania fuzji i podziałów firm.
Jak zostać aktuariuszem?
Aktuariusz w Polsce
Do warunków uzyskania polskiej licencji aktuarialnej należą:
- ukończenie studiów wyższych,
- odbycie rocznej praktyki (tj. wykonywanie czynności z zakresu matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki pod kierunkiem aktuariusza),
- zdanie egzaminu przed organem państwowym – Komisją Egzaminacyjną dla Aktuariuszy.
Warto wspomnieć, że istnieje możliwość zwolnienia z egzaminu, o czym poniżej.
Egzamin aktuarialny
Bezsprzecznie egzamin aktuarialny uchodzi za dość trudny. Składa się z 9 części obejmujących następujący zakres przedmiotowy:
- matematyka finansowa,
- prawdopodobieństwo i statystyka,
- matematyka ubezpieczeń na życie,
- matematyka pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych,
- ekonomia, rachunkowość i sprawozdawczość finansowa w zakładzie ubezpieczeń,
- modelowanie,
- zarządzanie ryzykiem zakładu ubezpieczeń,
- prawo ubezpieczeniowe,
- i prawo podatkowe.
Choć nie ma takiego wymogu, to aktuariusze są w większości absolwentami kierunków matematycznych i ekonomicznych.
Kandydat na aktuariusza może być zwolniony z egzaminu aktuarialnego, jeśli ukończył wybrane studia wyższe, które zakresem kształcenia obejmują zakres egzaminu aktuarialnego oraz uzyskał pozytywną opinię z praktyk pod kierunkiem aktuariusza. Precyzyjne informacje można znaleźć w odpowiednich aktach prawnych zebranych na stronie internetowej KNF.
Aktuariusze w USA i innych krajach
USA
W USA, aby otrzymać tytuł uznawany przez środowisko, należy uzyskać członkostwo „associate” lub „fellow” w Casualty Actuarial Society (ACAS lub FCAS) dla aktuariuszy specjalizujących się w ubezpieczeniach majątkowych lub w Society of Actuaries (ASA lub FSA) dla ubezpieczeń życiowych. Uzyskanie każdego z tych wyróżnień wymaga zdania ok. 10 egzaminów podzielonych na trzy etapy: egzaminy podstawowe, egzaminy zaawansowane, egzaminy końcowe. Cały proces ten trwa zwykle ok. 5-9 lat.
Funkcjonują też inne, mniejsze stowarzyszenia aktuarialne, takie jak: American Society of Pension Actuaries czy Conference of Consulting Actuaries. Ich członkowie specjalizują się w systemach emerytalnych i consultingu. Organizacją branżową, która skupia wszystkich aktuariuszy w USA jest American Academy of Actuaries.
Warto wspomnieć, że najbliższym amerykańskim odpowiednikiem polskiej licencji aktuarialnej jest tytuł „Enrolled Actuary”. Enrolled Actuary jest członkiem rządowego Joint Board for the Enrollment of Actuaries i odpowiada za bezpieczeństwo systemów emerytalnych.
Aktuariusze w innych krajach
W Wielkiej Brytanii i niektórych jej byłych koloniach instytucją nadającą tytuły aktuarialne FIA jest Faculty and Institute of Actuaries. Aby otrzymać tytuł trzeba zdać serię kilkunastu egzaminów. System brytyjski jest zbliżony do systemów amerykańskiego, kanadyjskiego i australijskiego. Kraje te uznają między sobą członkostwa uzyskane w stowarzyszeniach krajowych, choć często pod pewnymi dodatkowymi warunkami.
W Kanadzie tytuł FCIA nadaje Canadian Institute of Actuaries.
W Australii obowiązuje tytuł FIAA, który nadaje Institute of Actuaries of Australia.